Kolejowy most obrotowy z 1906 r.

KOMUNIKAT DOTYCZĄCY REMONTU MOSTU W 2021 ROKU

Na trasie Żuławskiej Kolei Dojazdowej znajduje się do dzisiaj czynny wyjątkowy zabytek hydrotechniczny. Między miejscowościami Świerznica i Rybina zbudowano w latach 1905-1906, w ciągu linii Stegna – Nowy Dwór Gdański kolejowy most obrotowy na rzece Szkarpawie. Imponująca konstrukcja składa się z przęsła obrotowego o długości 37,5 m, wspartego na środkowym filarze głównym oraz krótszego przęsła stałego, opartego na filarze dodatkowym i jednym z przyczółków. Długość mostu wynosi łącznie 43,5 m.

Fot. Grzegorz Fey

Mechanizm podnoszenia i obracania mostu zamontowano na środkowym filarze. W pozycji „dla kolei” most jest wciągnięty na poduszki na przyczółku południowym i filarze północnym. Na filarze głównym wsunięty jest ponadto w dwie dodatkowe poduszki. Dzięki temu odprężone jest główne łożysko, zwane królewskim. Dodatkowym zabezpieczeniem jest rygiel, o budowie podobnej do rygla w obrotnicy (spotykanej jeszcze w niektórych w parowozowniach). Dla obrócenia mostu należy opuścić go z poduszek, by most oparł się całym ciężarem na łożysku królewskim. Wówczas możliwy jest obrót, realizowany systemem kół zębatych. Za „napęd” służy dwóch zwrotniczych, którzy wielkim kluczem wykonują dwanaście obrotów. Przy zabezpieczaniu mostu w pozycji „dla żeglugi” ponownie musi zostać on wciągnięty na poduszki. Unikalna budowla z 1906 r. wciąż jest obsługiwana zgodnie ze sztuką z początku ubiegłego stulecia!

W czasie ponad stu lat eksploatacji mostu nie omijały wypadki, które jednak – na szczęście – nie przyniosły wiele szkody. Podczas kampanii buraczanej 1943 r. pociąg ze Sztutowa wpadł do Szkarpawy, bo jego obsługa nie zdążyła na czas obrócić i zaryglować ruchomego przęsła. Po tym zdarzeniu wyposażono most w dodatkowe zabezpieczenie w postaci kluczy i zamków. Dopiero gdy most znajdzie się w pełni bezpiecznej pozycji możliwe jest wyciągnięcie kluczy z zamków i otwarcie rozjazdów zabezpieczających przed mostem. W zasadniczym położeniu rozjazdy kierują ewentualny pociąg na kozioł oporowy, dopiero po ułożeniu przebiegu przez most można przełożyć rozjazd i podać sygnał zezwalający na jazdę na semaforze.

Drezyna pod semaforem osłonnym od strony Stegny. Fot. Przemysław Strzyżewski

Na styku żeglugi i kolejnictwa doszło w latach pięćdziesiątych XX wieku do innego wypadku. Obsługa barki w warunkach złej widoczności, o zmierzchu uderzyła w most, spychając go z poduszek. Na szczęście nie naruszyło to konstrukcji mostu, co potwierdziła przeprowadzona przez Politechnikę Gdańską ekspertyza. Wprawne oko do dzisiaj znajdzie ślady po tamtym zdarzeniu…

Pociąg osobowy do Nowego Dworu Gdańskiego przejeżdża przez most. Fot. Przemysław Strzyżewski

Za czasów PKP most był stale obrócony dla przejeżdżających pociągów. W sezonie żeglugowym obsadę mostu stanowiło dwóch zwrotniczych, którzy otwierali most dla jednostek pływających, nie mieszczących się pod rozłożonym mostem. Jedyną przebudową jakiej most doczekał się w 1984 r. było rozsunięcie barierek zabezpieczających o kilkadziesiąt centymetrów, by możliwe było prowadzenie pociągów towarowych z transporterami.

Fot. Grzegorz Fey

Po likwidacji w 1996 r. Gdańskich Kolei Dojazdowych most wpisano do rejestru zabytków. Na szczęście przetrwał okres zawieszonych przewozów bez większego uszczerbku. Przez chwilę, gdy remontowano zwodzone mosty drogowe w Rybinie, służył za tymczasową kładkę dla pieszych. Poza tym, most jest stale doglądany przez mieszkańców tak Rybiny jak i Świerznicy, bo stanowi jeden z elementów lokalnej tożsamości, niestety częściej doceniany przez przyjezdnych niż mieszkańców Żuław.

Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych użytkujące unikalny zabytek, uzyskało w 2014 r. dotację Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wykonanie ekspertyzy mostu wraz z elementami projektu budowlanego.

„Pociąg na plażę” w drodze ze Stegny przejeżdża nad Szkarpawą. Fot. Grzegorz Fey

Pokazy mostu obrotowego można podglądać codziennie w okresach kursowania Żuławskiej Kolei Dojazdowej, ok. godziny 9.05 i ok. godziny 18.50. Jeśli są Państwo zainteresowani wynajęciem pociągu specjalnego połączonego ze specjalnie przeprowadzonym pokazem obracania mostu, prosimy o kontakt z przedstawicielami Towarzystwa.