Kolejowy most obrotowy z 1906 r.

Na trasie Żuławskiej Kolei Dojazdowej znajduje się do dzisiaj czynny wyjątkowy zabytek hydrotechniczny. Między miejscowościami Świerznica i Rybina zbudowano w latach 1905-1906, w ciągu linii Stegna – Nowy Dwór Gdański kolejowy most obrotowy na rzece Szkarpawie. Imponująca konstrukcja składa się z przęsła obrotowego o długości 37,5 m, wspartego na środkowym filarze głównym oraz krótszego przęsła stałego, opartego na filarze dodatkowym i jednym z przyczółków. Długość mostu wynosi łącznie 43,5 m.

Fot. Grzegorz Fey

Mechanizm podnoszenia i obracania mostu zamontowano na środkowym filarze. W pozycji „dla kolei” most jest wciągnięty na poduszki na przyczółku południowym i filarze północnym. Na filarze głównym wsunięty jest ponadto w dwie dodatkowe poduszki. Dzięki temu odprężone jest główne łożysko, zwane królewskim. Dodatkowym zabezpieczeniem jest rygiel, o budowie podobnej do rygla w obrotnicy (spotykanej jeszcze w niektórych w parowozowniach). Dla obrócenia mostu należy opuścić go z poduszek, by most oparł się całym ciężarem na łożysku królewskim. Wówczas możliwy jest obrót, realizowany systemem kół zębatych. Za „napęd” służy dwóch zwrotniczych, którzy wielkim kluczem wykonują dwanaście obrotów. Przy zabezpieczaniu mostu w pozycji „dla żeglugi” ponownie musi zostać on wciągnięty na poduszki. Unikalna budowla z 1906 r. wciąż jest obsługiwana zgodnie ze sztuką z początku ubiegłego stulecia!

W czasie ponad stu lat eksploatacji mostu nie omijały wypadki, które jednak – na szczęście – nie przyniosły wiele szkody. Podczas kampanii buraczanej 1943 r. pociąg ze Sztutowa wpadł do Szkarpawy, bo jego obsługa nie zdążyła na czas obrócić i zaryglować ruchomego przęsła. Po tym zdarzeniu wyposażono most w dodatkowe zabezpieczenie w postaci kluczy i zamków. Dopiero gdy most znajdzie się w pełni bezpiecznej pozycji możliwe jest wyciągnięcie kluczy z zamków i otwarcie rozjazdów zabezpieczających przed mostem. W zasadniczym położeniu rozjazdy kierują ewentualny pociąg na kozioł oporowy, dopiero po ułożeniu przebiegu przez most można przełożyć rozjazd i podać sygnał zezwalający na jazdę na semaforze.

Drezyna pod semaforem osłonnym od strony Stegny. Fot. Przemysław Strzyżewski

Na styku żeglugi i kolejnictwa doszło w latach pięćdziesiątych XX wieku do innego wypadku. Obsługa barki w warunkach złej widoczności, o zmierzchu uderzyła w most, spychając go z poduszek. Na szczęście nie naruszyło to konstrukcji mostu, co potwierdziła przeprowadzona przez Politechnikę Gdańską ekspertyza. Wprawne oko do dzisiaj znajdzie ślady po tamtym zdarzeniu…

Pociąg osobowy do Nowego Dworu Gdańskiego przejeżdża przez most. Fot. Przemysław Strzyżewski

Za czasów PKP most był stale obrócony dla przejeżdżających pociągów. W sezonie żeglugowym obsadę mostu stanowiło dwóch zwrotniczych, którzy otwierali most dla jednostek pływających, nie mieszczących się pod rozłożonym mostem. Jedyną przebudową jakiej most doczekał się w 1984 r. było rozsunięcie barierek zabezpieczających o kilkadziesiąt centymetrów, by możliwe było prowadzenie pociągów towarowych z transporterami.

Fot. Grzegorz Fey

Po likwidacji w 1996 r. Gdańskich Kolei Dojazdowych most wpisano do rejestru zabytków. Na szczęście przetrwał okres zawieszonych przewozów bez większego uszczerbku. Przez chwilę, gdy remontowano zwodzone mosty drogowe w Rybinie, służył za tymczasową kładkę dla pieszych. Poza tym, most jest stale doglądany przez mieszkańców tak Rybiny jak i Świerznicy, bo stanowi jeden z elementów lokalnej tożsamości, niestety częściej doceniany przez przyjezdnych niż mieszkańców Żuław.

Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych użytkujące unikalny zabytek, uzyskało w 2014 r. dotację Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wykonanie ekspertyzy mostu wraz z elementami projektu budowlanego. Następnie, po wielu perturbacjach, Powiat Nowodworski, który aplikował o dotację na remont mostu, uzyskał środki niezbędne do jego przeprowadzenia.

„Pociąg na plażę” w drodze ze Stegny przejeżdża nad Szkarpawą. Fot. Grzegorz Fey

Po wielu latach przygotowań w 2021 roku rozpoczął się remont mostu. Był on możliwy dzięki zaangażowaniu Powiatu Nowodworskiego oraz Urzędu Marszałkowskiego z dotacją z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego. Koszt całego zadania wyniósł blisko 2,4 mln zł  z czego 85% stanowiło dofinansowanie z RPO Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020, a pozostałe środki pochodziły z budżetu Powiatu Nowodworskiego. Sam remont mostu wiązał się ze wstrzymaniem ruchu kolejowego na odcinku Nowy Dwór Gdański – Stegna w latach 2021 – 2023. Zakres zadania obejmował kompleksowy remont całego obiektu inżynierskiego. Konstrukcja przęseł i pozostałych elementów stalowych została zabezpieczona antykorozyjnie. Na wniosek służb konserwatorskich otrzymał on barwy najbardziej zbliżone do oryginalnych. Mostownice i drewniane podkłady w strefach styku nasypu z mostem wymieniono na nowe. Skarpy nasypów zostały wzmocnione kruszywem, faszyną i geowłókniną.

Most po zakończonym remoncie – widok na przęsło obrotowe od strony mariny w Rybinie. Most jest otwarty dla żeglugi, a zamknięty dla kolei. Fot. Przemysław Strzyżewski.

Budkę posterunku osłonnego „Rybina Most” wyremontowano i wyposażono w niezbędne urządzenia sterowania ruchem kolejowym. Bezpieczeństwo obsługi technicznej mostu poprawiła naprawa schodów i drogi dojścia do mostu. Ponadto, wybudowano nowy pomost cumowniczy na palach kotwiących od strony Drewnicy, który służy na krótkotrwały postój jednostek oczekujących na otwarcie mostu. Pomost roboczy przeznaczony dla obsługi mostu został wyremontowany. Obecnie most i jego bezpośrednia okolica są monitorowane i oświetlone, co zwiększa poziom bezpieczeństwa. Na obu końcach przęsła obrotowego odbudowano sygnalizatory świetlne posiadające nadające sygnały dla jednostek pływających zbliżających się do mostu. Zwiększyło to funkcjonalność mostu dla żeglugi po Szkarpawie.

Pociąg relacji Nowy Dwór Gdański – Sztutowo przejeżdża przez wyremontowany most nad Szkarpawą w Rybinie. Fot. Przemysław Strzyżewski.

Pokazy mostu obrotowego w 2025 roku można podglądać codziennie w okresach kursowania Żuławskiej Kolei Dojazdowej, ok. godziny 08:10 i ok. godziny 18:40. Jeśli są Państwo zainteresowani wynajęciem pociągu specjalnego połączonego ze specjalnie przeprowadzonym pokazem obracania mostu, prosimy o kontakt z przedstawicielami Towarzystwa.